Gemeenten zijn vrijwel nergens wettelijk toe verplicht als het om cultuur gaat. Cultuur staat vaak niet bovenaan het prioriteitenlijstje en zeker sinds de decentralisatie van de sociale taken in 2015 èn de coronacrisis staat het cultuurbeleid in veel gemeenten onder druk. De VNG waarschuwde eerder al voor ‘het financiële ravijnjaar’ 2026. Dit maakt dat cultuurambtenaren vaak geen andere keus hebben dan aan te haken bij andere domeinen.
Hierover kan ik meepraten. Ik was beleidsmedewerker bij een middelgrote gemeente. Enthousiast en fris kwam ik er binnen. Cultuurbeleid stond er in de kinderschoenen – ik zat vol goede ideeën om cultuurbeleid te bestendigen en te verbinden met het sociaal domein en andere beleidsdomeinen.
Maar ik ervoer ook dat andere thema’s meer prioriteit hadden. Dit, èn het gebrek aan wettelijke verplichtingen om cultuurbeleid te voeren, èn een gebrek aan voldoende beschikbare FTE, maakte dat mijn doelen niet zo makkelijk uitvoerbaar bleken als ik dacht.
Pionieren in cultuur
Cultuur raakt aan alle domeinen: zorg, welzijn, jeugd, onderwijs, maar ook openbare ruimte, economie, vastgoed en toerisme. Culturele vraagstukken zijn al gauw interdisciplinaire vraagstukken. Toch komen ook deze regelmatig uitsluitend op het bordje van de beleidsmedewerker cultuur (in veel gemeenten een parttimer en eenpitter) terecht. Bij de andere domeinen ontbreekt het vaak aan urgentie en eigenaarschap.
Een praktijkvoorbeeld: een lokaal initiatief klopt aan voor hulp bij de gemeente om een cultureel-maatschappelijke broedplaats op te zetten. Idealiter zou dit in het gemeentehuis worden opgepakt door experts van vastgoed, economie, cultuur en sociaal domein, maar vaak blijft het bij een enthousiaste beleidsmedewerker cultuur die zijn schouders eronder probeert te zetten. Maar: alleen kom je niet altijd verder en je hebt draagvlak om je heen nodig. Zo stranden veel mooie creatieve initiatieven.
Zes adviezen
Wat kun je doen om het onderwerp toch op de bestuurlijke en politieke agenda te krijgen en houden? Cultuur raakt alle domeinen maar ik beperk ik me nu tot het sociaal domein; vaak heeft cultuurbeleid daar een plek.
- Realiseer je: je stáát er niet alleen voor. De doelen die jij nastreeft voor cultuur komen overeen met de doelen van andere beleidsterreinen, bijvoorbeeld het sociaal domein. Maar, en die boodschap is niet leuk, laat daarvoor je culturele paradepaard eerst in de stal. Verdiep je in onderwerpen als WMO, participatiewet, onderwijs. Maak kennis met bijvoorbeeld de contactpersonen van jullie lokale welzijnsorganisatie. Begrijp waar de grote uitdagingen liggen en denk mee over oplossingen, zónder direct met je cultuurvlag te zwaaien. Vertrek vanuit de inhoudelijke doelen, dan volgt het ‘hoe’ later wel.
- Deel daarna jouw visie op hoe cultuur hieraan zou kunnen bijdragen met je beleidsregisseur, teamleider, maar ook met je wethouder. Vraag je wethouder om ook andere collegeleden in het verhaal mee te nemen. Zo creëer je ruggensteun. Zoek vervolgens je collega’s op in projecten en werkgroepen en vertel, als de gepassioneerde duizendpoot die je bent, niet per sé over hoe belangrijk cultuur zelf is, maar over de mooie effecten die cultuur kan helpen bereiken voor individu en gemeenschap.
- Verzamel goede voorbeelden van projecten waarbij cultuur als middel in de praktijk écht een verschil heeft gemaakt in het sociaal domein. Bijvoorbeeld hoe jongeren met een beperking eindelijk hun beperking een keer konden vergeten door samen te dansen. Best practices zijn verzameld in kennisdossiers.
- Werk mee aan gezamenlijke projecten op overkoepelende thema’s, zoals Positieve Gezondheid of School en Omgeving. Zelf werkte ik mee aan een project waarbij we maatschappelijke partners uitdaagden om met creatieve manieren bij te dragen aan preventie en vroegsignalering. Enorm leerzaam en, zoals ik natuurlijk stiekem al had verwacht, popten hierbij ook ineens culturele initiatieven uit het veld op.
- Wil je toch een keer vanuit cultureel perspectief reflecteren op beleid? Gebruik dan je culturele beleidspartners in crime van buurgemeenten. Leer ze kennen! Stap naar de culturele steuninstelling van jouw provincie, bezoek hun bijeenkomsten.
- Laat je niet verlammen door de cultuur-als-middel-of-als-doel-discussie. Door inwoners cultuur te laten ervaren, ook al is het beleidsmatig ‘als middel’, gun je hen de kans om ervan te genieten. Deelnemers aan cultuur zullen echt niet denken: ‘nu ga ik even aan de slag met het voorkomen van eenzaamheidsklachten.’ Zij genieten gewoon van een theaterstuk. Kunst IS ook welzijn.
Toekomstbeeld
Stap voor stap werken we zo naar een toekomst waarin cultuur verder reikt dan incidentele projecten, een toekomst waarin cultuur wordt gelegitimeerd en verankerd in het sociaal domein-beleid.
Gelukkig is integrale samenwerking momenteel de trend bij gemeentes. Neem de brede SPUK, waarbij programma’s uit sport en bewegen, cultuurparticipatie en sociale basis integraal bijdragen aan de doelen uit het Gezond en Actief Leven akkoord en het Sportakkoord II. Hopelijk zorgt dit ervoor dat er nu écht ruimte komt voor een bredere kijk op bestaande programma’s en regelingen. Meer wettelijke afspraken over het belang van cultuur voor gemeentelijke opgaven zou daarbij zeker helpen.
Ik gun het de culturele beleidsmedewerkers om niet meer hun werkveld te moeten verdedigen en legitimeren. Zodat zij samen met de collega’s van andere beleidsterreinen kunnen werken aan volwaardig meedoen in de maatschappij door iedereen.
Verder lezen:
- Bekijk onze kennisdossiers Cultuurparticipatie.
- Lees hier de lopende zaken uit VNG Magazine nummer 15 (2022), o.a over het ‘financiele ravijnjaar 2026’.
- Meld je aan voor het online LKCAtelier ‘Benut de kracht van cultuur’ op 11 mei 2023.
- De nieuwe BRC: tips voor gemeenteambtenaren en cultuurcoaches.
opinie
publicatie
artikel
Reageer (je reactie verschijnt na goedkeuring, vanwege spam)