Door Marthe van Voorst van Beest
Kinderen worden gevormd door álle ervaringen die ze opdoen en dat gaat verder dan gezin en school. De vrije tijd is net zo goed een opvoedomgeving, en dat geldt dus ook voor culturele activiteiten. Er wordt veel gesproken over de waarde van deelname aan cultuur voor kinderen. Zo is het goed voor het sociale netwerk, een positief zelfbeeld en verantwoordelijkheidsgevoel. Maar culturele activiteiten aanbieden alleen is niet genoeg: het gaat er ook om hóé je die activiteiten inzet. Jij, als kunstdocent (als koepelterm voor kunstdocenten, artistiek begeleiders én vrijwilligers), geeft waarde aan die activiteiten. Dans- of muziekdocenten, theaterregisseurs, dirigenten en al die andere begeleiders die met kinderen en jongeren werken: jullie zijn allemaal mede-opvoeders.
Wat doen begeleiders al in hun rol als medeopvoeder?
Voor mijn masterthesis deed ik onderzoek naar de mede-opvoedende rol van begeleiders in de vrijetijdssector. Daarvoor heb ik gesproken met begeleiders uit de sport-, cultuur- en scoutingsector. Zagen zij zichzelf als mede-opvoeder? En welke taken of doelen horen daar volgens hen bij? Bovendien bespraken we wat zij nog nodig hebben om hun rol als mede-opvoeder vorm te geven.
Begeleiders die ik sprak zagen zichzelf als mede-opvoeder. Zo zei een participant: ‘Ik denk dat bijna elke omgang tussen volwassenen en kinderen gezien kan worden als mede-opvoeden’. Begeleiders benadrukten hun voorbeeldfunctie, ze zijn rolmodel. Niet alleen in het vak of de hobby waarin zij kinderen begeleiden, maar ook in de wijze waarop ze in het leven staan. Ze geven normen en waarden mee, laten zien hoe zij omgaan met emoties, of moedigen bijvoorbeeld waardering voor de natuur aan.
Bovendien streven ze opvoedkundige doelen na, waar kinderen binnen en buiten de activiteiten veel aan kunnen hebben: plezier en zelfvertrouwen, groepsgevoel, vaardigheden en competenties en verantwoordelijkheidsgevoel. Allemaal factoren waarvan we weten dat ze bijdragen aan goed opgroeien.
En waar kan het nog beter?
Niet alle kunstdocenten zijn zich bewust van hun mede-opvoedende rol, of hebben de juiste of voldoende kennis en vaardigheden op het gebied van (mede-)opvoeden. Daarom enkele tips:
- Wees je bewust van je opvoedende rol en maak anderen er ook bewust van. Praat erover met je collega’s. Stel bijvoorbeeld de vraag: wat geef jij de kinderen mee? Zie je dat als opvoeden? En zo ja, hoe zou je jouw opvoedende rol omschrijven? Of zo nee, waarom niet?
- Stel het kind centraal. Dat wil zeggen: probeer door de ogen van het kind te kijken. Wat heeft het nodig? Wat wil het bereiken bij jouw activiteiten: presteren, ontspannen, vrienden maken? Ontspanning vraagt volgens een theaterregisseur om een andere aanpak dan prestatie: dan is de kwaliteit misschien minder hoog, ‘maar we krijgen wel altijd te horen dat het plezier ervan afstraalt’. Speel dus in op behoefte en interesse van het kind, maar ook op de ontwikkelingsfase en leeftijd. Dat doe je misschien al onbewust, maar je kunt hier ook bewust mee aan de slag door jezelf te vragen: wat verwacht ik van dit kind en waarom?
- Geef aandacht aan het contact dat je met ouders hebt, dat helpt je het kind beter te begrijpen. Het kan er ook voor zorgen dat je een bron van steun bent voor de ouders. Misschien vinden zij de opvoeding ingewikkeld en maakt jouw complimentje of tip hun dag weer goed. Dat is niet altijd makkelijk, want, zo zei een muziekdocent: ‘de les begint, de les stopt, de volgende [leerling] staat al klaar. Ze worden misschien wel opgehaald door hun ouders, maar veel tijd om een praatje te maken is er dan niet.’ Probeer bijvoorbeeld wat tijd in te plannen tussen de lessen, want samen opvoeden geeft positieve energie!
Ook op organisatieniveau is het belangrijk dat er aandacht is voor deze voor velen nog onbekende en nieuwe rol. Organisaties en besturen kunnen het ‘pedagogische klimaat’ op verschillende manieren aandacht geven:
- Ondersteun kunstdocenten in hun opvoedkundige vaardigheden. Zorg er bijvoorbeeld voor dat het gesprek over opvoeden wordt gestart, om bewustzijn aan te wakkeren. Je kunt ook trainingen aanbieden of een pedagogisch geschoolde medewerker aannemen, die hen kan ondersteunen.
- Geef kunstdocenten de ruimte en tijd om het kind centraal te stellen en contact met ouders te onderhouden. Zo maak je het voor hen mogelijk om samen met de ouders na te denken over wat het beste is voor het kind.
Vrijetijdsvoorzieningen kunnen een belangrijk onderdeel zijn van het leven van een kind, zeker als je als kunstdocent bewust bezig bent met je opvoedende rol. Dit geldt voor iedereen die met kinderen omgaat. Opvoeden doen we immers met zijn allen en dat maakt ook jou onmisbaar als medeopvoeder.
Bronnen en meer lezen
- Gielen, P., Elkhuizen, S., Van den Hoogen, Q., Lijster, T., & Otte, H. (2020). De waarde van cultuur [rapport].
- Kalis, E. (2020), Samen opvoeden?! Het belang van medeopvoeders voor ouderschap en opvoeden [rapport]. Nederlands Jeugdinstituut.
- Kirschner, S., & Tomasello, M. (2010). Joint music making promotes prosocial behavior in 4-year-old children. Evolution of Human Behavior, 31, 354-364.
- Van Voorst van Beest, M. C. (2021). Medeopvoeders in de vrije tijd: Begeleiders in de sport- en cultuursector en scouting over hun opvoedende rol. [Masterthesis, Universiteit Utrecht].
artikel
publicatie
Reageer (je reactie verschijnt na goedkeuring, vanwege spam)