Door Oeds Westerhof

Deze column verscheen eerder in Cultuurkrant 2022, nummer 4.

Voor het eerst na corona hingen in mijn dorp vlaggetjes van boom naar boom. Het was dorpsfeest. Als kind was ik dan niet te houden. Ik moest erbij zijn, van het versieren van het weiland achter de school, het opbouwen van de feesttenten tot de laatste klanken van de disco.

We schrijven de jaren zeventig van de vorige eeuw, de ruilverkaveling had de dorpscultuur al aangevreten, maar het feest was compleet genoeg om een beeld te krijgen van het rijke verleden. Er zongen koren, er speelden blaasorkesten, de toneelvereniging bracht een revue. De boerenzonen van het dorp trokken met opgepoetste trekkers en wagens met allegorische taferelen door de straten, die waren versierd met erebogen en door de dorpsbewoners gefabriceerde vlaggetjes van hergebruikte jurken. 

In het kader van Leeuwarden-Fryslân 2018, Leeuwarden als culturele hoofdstad van Europa, waarop ik mij zeven jaren van mijn leven mocht richten, en in het bijzonder het project Conference of the Birds, heb ik mij verdiept in de relatie tussen cultuur en natuur. Een onderzoeker van het Wereldnatuurfonds, Jonathan Loh, heeft daarover een interessant onderzoek gepubliceerd. Hij stelde vast dat waar de biodiversiteit het grootst is, ook de cultuur het meest divers is.  

Vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw is de biodiversiteit op ons platteland afgenomen. Uit diezelfde periode stammen de klachten over afnemende ledentallen en vrijwilligers in het amateurveld. Een dorp in ons land is geen samenhangende economische eenheid meer waarin mensen samenwerken aan min of meer dezelfde doelen en vanuit die samenhang culturele activiteiten organiseren. Een dorp werd een woonplek voor forenzen die elders werk en vertier zoeken en een klein deel van hun tijd investeren in binding op lokaal niveau.

De boerenzonen van weleer werken overigens ook vooral elders, er zijn veel minder boerderijen, waar steeds minder lokale mensen werken. Wel wordt het land steeds intensiever gebruikt, wat het verlies van zang van leeuwerik, grutto en kievit verklaart.  

De boerenprotesten van de afgelopen maanden hadden ongetwijfeld een economische grond. Maar naar mijn overtuiging wordt de felheid veroorzaakt door het verlies van een cultuur dat nu echt gevoeld wordt. Boeren spelen geen centrale rol meer in de samenleving zoals ze dat gewend waren. Ze hebben het leiden van de koetsen, de sleeën, de paarden, de praalwagens, de pronkkamers, de schoolbesturen, de dorpsbelangen, de verenigingen of de kerkenraden opgegeven of overgelaten aan burgers. Dat verlies is met geen trekkerprotest goed te maken.

De tweedeling van ons land, waarover wordt gesproken, is naar mijn idee vooral een culturele tweedeling. We moeten investeren in cultuur in de regio en het plattelandsleven opnieuw uitvinden. We moeten verbinding zoeken met het verleden en een perspectief voor de toekomst vinden. Dat zal ook de biodiversiteit ten goede komen.  

Delen van deze column verschenen eerder, in het Fries, in het Friestalige magazine De Moanne.