De gemiddelde bezoeker van een museum bekijkt een kunstwerk niet langer dan negen seconden. Wat zou er gebeuren als je langer kijkt? Door samen in de klas naar kunst te kijken, bereid je jouw leerlingen ongemerkt voor op de toekomst. Lees het betoog van Yotka Kroeze en Jobbe Holtes.

De basis van kunstbeschouwing bestaat uit het maken van iconografische beschrijvingen. Iedere lesmethode is voor een deel op deze manier van kijken gebaseerd. In de iconografie zoek je naar betekenissen om daardoor meer informatie over het beeld te krijgen. Een andere benadering is de morfologie. Morfe is het Griekse woord voor vorm en morfologie richt zich dan ook op de uiterlijke verschijningsvorm van een kunstwerk. Denk aan vorm, compositie, kleurgebruik, lichtinval of ruimte van een kunstwerk. Ieder kunstobject is van een specifiek materiaal gemaakt en is bedoeld om met het oog te onderzoeken.

Maar de manier waarop we kunst in de klas willen beschouwen mag veranderen. Door een iets andere aanpak kan kunst kijken bijdragen aan de beoogde 21th century skills en kan eigen beleving een grotere rol spelen in kunstbeschouwing. Leg niet meteen de focus op feiten of beeldaspecten, neem de tijd om eerst goed te kijken. Dat lijkt vanzelfsprekend, maar dit is niet altijd even eenvoudig. Want ook bezoekers van een museum kijken, volgens Hans den Hartog in het boek Verf, vaak niet langer dan negen seconden naar een kunstwerk. “Dat mag voor een snapshot of reclamefoto misschien voldoen – voor een goed schilderij is dat veel te weinig.”

Gelukkig wordt er de laatste jaren in verschillende Nederlandse musea geëxperimenteerd met methoden die aansporen om geconcentreerder en beter te kijken. Methoden zoals Visible Thinking, Visual Thinking Strategies en Art Based Learning zijn hier hele goede voorbeelden van en misstaan ook zeker niet in de klas. Elk van deze methoden inspireren op eigen wijze om een verbinding aan te gaan met een kunstwerk, om goed te kijken, na te denken, kennis te koppelen en te reflecteren. Alle drie de methoden prikkelen om voorbij te gaan aan een oordeel.

Je kunt met de juiste vragen, vragen die aansporen om goed te kijken, het gesprek over kunst intensiveren, verdiepen en leuker maken. Je kunt vragen die aansturen op een oordeel uitstellen. Want vragen zoals Wat vind je ervan? of Welk gevoel levert je dit op? zijn niet meteen relevant als je niet de tijd hebt genomen om echt naar het werk te kijken of erover na te denken.

De vragen Wat gebeurt er? (Visual Thinking Strategies) of Wat zie je? (Visible Thinking) leiden alle twee tot observaties. Maar ze stimuleren ander gedrag. Zo kan de eerste vraag tot verhalen, ideeën of interpretaties aanzetten en spoort de tweede meer het analytisch vermogen van de toeschouwer aan, maar minder de fantasie. Wanneer je jongeren zelf een (levens)vraag laat formuleren alvorens ze naar kunst gaan kijken (Art Based Learning), stimuleer je om eigen observaties te koppelen aan bestaande kennis en ontstaat er ruimte om te filosoferen.

Voordat je samen gaat kijken moet je zelf nadenken over wat je wilt bereiken. Wil je dat iedereen zich vrij gaat voelen om eigen interpretaties te delen? Wil je dat er meer wordt nagedacht over eigen vraagstukken of wil je met een kijkopdracht een nieuw thema introduceren? Door zorgvuldig na te denken over welke vraag je gaat stellen, krijg je grip op het kijk- en denkgedrag van jongeren. Visible Thinking, Visual Thinking Strategies en Art Based Learning bieden je strategisch vormgegeven opdrachten die je hierbij kunnen helpen.

Wanneer je ook jongeren wilt stimuleren om beter te kijken naar kunst, moet je misschien wennen aan je nieuwe rol tijdens een gesprek. Jij faciliteert en nodigt jongeren uit om zelf te ontdekken en waarnemingen te delen.

Door samen goed te kijken, werk je aan je onderzoekende vermogen. En met een goed onderzoekend en analytisch vermogen kun je ook in andere vakgebieden goed uit de voeten. Dat kunst kijken helpt bij de ontwikkeling van één van deze 21th century skills, kwam nog eens extra goed uit de verf in een stuk van Harald Merckelbach in NRC Handelsblad. In de column Beeldende kunst maakt dokters beter zouden artsen baat hebben bij kunst kijken. “Door te kijken naar kunst kunnen ze hun observatievaardigheden trainen. Het gaat dan om het belangrijkste instrument dat artsen hebben.”

Yotka Kroeze en Jobbe Holtes schreven het boek Voorbij de kunst, dat aandacht besteedt aan kijkonderwijs in de klas en het museum. Om dit boek te drukken startten zij een crowdfunding die vrijdag 8 december aanstaande eindigt.
Meer info op slag-boom.nl/project/voorbij-de-kunst of kijk op OneDayArtist.nl