Door Kristel Baele

Het Rijk gaf tot nog toe, afgezien van incidentele coronanoodsteun, circa 1 miljard euro per jaar uit aan cultuur. Dat is iets meer dan 0,3 procent van het totale budget. Het nieuwe kabinet heeft zich voorgenomen om dat structureel met 170 miljoen te verhogen. Dat is goed nieuws voor een sector die met 25,5 miljard euro tot wel 3,7 procent bijdraagt aan het bruto nationaal product van Nederland. Maar van overheidswege komt het meeste geld van provincies en gemeenten. Zij investeren samen jaarlijks 2,3 miljard euro in cultuur, erfgoed en media. 

Toch zien we dat de budgetten voor cultuur in steeds meer gemeenten en provincies, min of meer noodgedwongen, onder druk zijn komen te staan. Er zijn daar de afgelopen jaren veel nieuwe taken bijgekomen, maar niet altijd voldoende budget. Hierdoor is er een aantal kleinere gemeenten waar vrijwel geen culturele of mediavoorzieningen meer zijn. Voor veel inwoners is een basisvoorziening als de bibliotheek dan ook niet meer binnen handbereik.

In een aantal grotere steden, zijn basisvoorzieningen gelukkig nog wel op orde. Maar helaas zien we ook plekken waar hiaten zijn ontstaan. Dan is er bijvoorbeeld wel een bibliotheek, maar bijvoorbeeld geen oefenruimte voor de muziekvereniging. Uit ervaring weten we: wat eens is wegbezuinigd, komt niet zomaar weer van de grond.

Het is natuurlijk aan gemeenten en provincies om hier zelf keuzes in te maken. Maar goed cultuurbeleid houdt een samenspel in tussen de drie overheidslagen: Rijk, provincie en gemeente.  Aan de vooravond van de gemeenteraadsverkiezingen deed de Raad voor Cultuur daarom de hartenkreet om de culturele basis op orde te brengen en te houden voor iedereen, in elke gemeente, overal in Nederland. Deze hartenkreet kan daarbij als wegwijzer kan dienen. Voor beleidsmakers en natuurlijk ook als steun in de rug voor iedereen die cultuur aan het hart gaat en daarvoor op wil komen in de eigen gemeente.

Op welke terreinen kunnen gemeenten investeren om de culturele basis op orde te brengen?

Amateurverenigingen zorgen vaak voor een betaalbaar en bereikbaar aanbod om mee te doen aan cultuur. Helaas zijn veel van hen door de opeenvolgende lockdowns in zwaar weer beland. Bijna de helft heeft te maken met krimp, of dreigt kopje onder te gaan. Juist voor amateurkunst geldt dat landelijke investeringen alleen renderen als die lokaal in vruchtbare aarde vallen. Daarom is het belangrijk om de werkomstandigheden voor bestaande organisaties en mensen te verbeteren. Dit past in een goed herstelbeleid voor de door corona ontstane schade.

Het kabinet wil investeren in cultuureducatie op school en dit steviger verankeren in de onderwijsbegroting. Daarnaast zet het in op een ‘rijke schooldag’. Hier is het aan de gemeente om te zorgen voor een gezonde inbedding, door een vanzelfsprekende verbinding te leggen tussen onderwijs en cultuur. Bijvoorbeeld door cultureel aanbod in de directe omgeving van de school. Inzet van een combinatiefunctionaris is hiervoor ook een praktische investering. Hetzelfde geldt natuurlijk voor de cultuurvakkracht.

De bibliotheek is natuurlijk allang veel meer dan een uitleencentrum van boeken. De bieb heeft zich ontwikkeld tot huiskamer van de gemeente en heeft een grote aantrekkingskracht op een breed publiek. Ook hier zien we de gevolgen van opeenvolgende bezuinigingsrondes, waardoor het potentieel op veel plekken nog niet volledig wordt benut. Daarnaast biedt digitalisering bibliotheken enorme kansen. Maar dan moet er wel een bibliotheekvoorziening zijn.

Goed functionerende media zijn essentieel voor het goed functioneren van de democratie, zeker in deze tijden van steeds meer oncontroleerbare bronnen en nepnieuws. Dat geldt natuurlijk ook voor lokale democratie. Om de onafhankelijkheid van lokale media beter te waarborgen hevelt het kabinet de financiering van lokale media over van gemeentefonds naar rijksbegroting. Maar dat ontslaat gemeente en provincie niet van hun verantwoordelijkheid voor het lokale mediaklimaat, zoals het bieden van goede werkruimte en faciliteiten aan mediaorganisaties.

In veel grotere gemeenten is, ten slotte, een professionele laag aanwezig van bijvoorbeeld musea, presentatie-instellingen, theater, festivals, broedplaatsen en nog veel meer. Ook zij hebben een niet te onderschatten rol in het culturele ecosysteem en verdienen de steun van de gemeente.

Laten we hopen dat deze hartenkreet doorklinkt aan de gemeentelijke formatietafels nu de verkiezingen achter de rug zijn. Want een nieuwe bezuinigingsronde, het kan funest zijn.

De hartenkreet van de Raad voor Cultuur ‘De Culturele Basis op Orde – Kunst, Erfgoed en media voor iedereen, in elke gemeente, overal in Nederland’ is op 10 maart 2021 aangeboden aan Hein Kuiken, wethouder Cultuur Leeuwarden en portefeuillehouder Cultuur in de bestuurlijke commissie van de VNG.