Dit artikel werd eerder gepubliceerd in de Cultuurkrant. Neem een gratis abonnement.

In een cultureel leerecosysteem werken partijen uit verschillende domeinen samen om aanbod te realiseren en culturele ontwikkeling voor een brede groep mogelijk te maken. Eén manier is het letterlijk dichterbij brengen van kunst en cultuur. Culturele aanbieders kunnen zo hun doelgroep verbreden door ‘de wijk in te trekken’. En het culturele aanbod binnen de wijk wordt rijker en sluit aan bij een bredere groep. Dit maakt het een voor lokale beleidsmakers en culturele instellingen aantrekkelijke manier van werken. Het is daarbij wel belangrijk dat deze initiatieven aansluiten bij de kern van de wijk. Wat dáár past. En dat vraagt een andere manier van werken. 

Ook bij de twee initiatieven die wij onderzochten werd wijkgericht gewerkt: ForwArt in Tilburg en Maak Mee in je Wijk van Cultuur Concreet in Rotterdam. Twee inspirerende voorbeelden: niet alleen vanwege hun succes, maar ook vanwege de lessen die er te leren zijn. Wat werkt en wat werkt niet? 

Het succes blijkt vooral samen te hangen met de wijze waarop een project zich in de wijk positioneert. In Tilburg-Noord en in Rotterdam IJsselmonde en Prins Alexander zijn de laaggeletterdheid en criminaliteit groot. Ook kennen deze wijken een sterke eigen identiteit. Wijkgericht werken wordt dan al snel als invasief ervaren. Gevolg: de cultuuraanbieder van buiten de wijk stuit op weerstand.

Hoe goed bedoeld de achterliggende gedachte van cultuurminnende professionals ook is, het kan wringen tussen hun aanbod en de wereld en de behoefte van de wijkbewoners. Bewoners beleven wijkinitiatieven vaak anders dan ‘externe’ culturele aanbieders.   

Hoe dicht je deze kloof en ontwikkel je goed, lokaal en wijkgericht aanbod? Belangrijk is de vraag hoe je weerstand wegneemt. ‘Wij hoeven helemaal geen geld voor cultuur in de wijk’, was de reactie van een wijkbewoner op een wijkgericht project. Logisch: initiatieven beginnen vaak vanuit het perspectief van de initiatiefnemer. Er werd gepraat over een wijk, en niet met.

Het is vaak ook niet duidelijk wat een culturele partij in een wijk komt doen, en volgens de bewoners past het nieuwe culturele aanbod niet bij hun wijk. Tegelijkertijd zie je ook dat nieuwe wijkinitiatieven vaak succesvol zijn en echt iets toevoegen, ook als bijvoorbeeld jongeren het vooraf helemaal niets vinden. Het is balanceren. Maar, we kwamen nog meer succesfactoren op het spoor.  

Initiatieven die de leefwereld van mensen uit de wijk serieus nemen en zelfs centraal stellen, zijn het meest succesvol. Zowel ForwArt als Maak Mee in je Wijk laten zien dat wanneer systemisch top-down werken de norm is, dit weerstand oproept.  

Betrek bijvoorbeeld jongeren als je jongeren wilt bereiken. Binnen het ForwArt-project is er het jongerenparticipatieplatform de Noordvoerders, dat door jongeren uit de wijk is opgericht en wordt begeleid door een jongerenwerker. Zij zorgen ervoor dat jongeren in de wijk een stem krijgen en kunnen participeren in de ontwikkelingen, waardoor ze de lijm zijn tussen de leefwereld van de jongeren en de systeemwereld van culturele partijen.  

ForwArt begon niet vanuit een afgebakend kunst- en cultuurbegrip, maar vanuit een verkenning van wat cultuur ‘kan zijn’. Culturele instellingen keken niet alleen vanuit hun eigen visie en praktijk naar kunst, maar juist ook door de ogen van de doelgroep. Hierdoor herkenden meer mensen zich in het culturele aanbod; het paste bij hun leefwereld, en daarmee in hun wijk.  

Zo ook Maak Mee in je Wijk. Senior muziekliefhebbers die zich verenigden in Stichting Open Hof gingen de samenwerking aan met O., het Rotterdams internationaal festival voor opera, muziek en theater. Lokale amateurkunstenaars gingen aan de slag met operaster Marco Bakker om gezamenlijk een kerstconcert te verzorgen. Met groot succes: vijfhonderd wijkbewoners woonden de voorstelling bij.     

Met medewerking van Sylvia van Aartsen, coördinator bij Cultuur Concreet, een organisatie die Rotterdammers dichtbij huis in aanraking brengt met cultuur.