Dit is een column uit de Cultuurkrant, editie 33, april 2025.

De SKVR in Rotterdam stopt binnenkort met het aanbieden van buitenschoolse muzieklessen. Al jaren verliesgevend, te duur, niet rendabel te maken. Het was volgens de leiding een moeilijke knoop om door te hakken. Maar kennelijk ook onontkoombaar: ‘Dit besluit, dat zo’n 1.400 cursisten treft, is nodig om de activiteiten voor ruim 99.000 Rotterdammers te kunnen blijven organiseren’ staat er op de website. 

Het is een manier van redeneren die bij cultuureducatie – vaak tegen wil en dank – de laatste jaren gangbaar is geworden. Waarom veel subsidiegeld steken in dure, individuele lessen voor de ‘happy few’? Terwijl je met die middelen veel meer mensen kunt bereiken voor een laagdrempelige kennismaking met kunst en cultuur.   

Bij alle inzet om cultuur toegankelijk te maken raakt steeds makkelijker het belang van talentontwikkeling uit het oog verloren. Alleen na veel publicitaire druk en dankzij rechtstreeks ingrijpen van minister Bruins kon vorig jaar op het nippertje worden voorkomen dat door gebrek aan regie in de subsidieadvisering de hele keten van organisaties voor jonge toptalenten in de klassieke muziek verloren zou gaan.  

Wellicht gloort er hoop aan de horizon en wordt de balans tussen toegang en talent de komende jaren weer hervonden. Recent heeft de minister samen met gemeenten en provincies de ‘Bestuurlijke afspraken cultuurbeoefening 2025-2028’ ondertekend. Alle partijen beloven plechtig zich hard te maken voor een ‘sterk ecosysteem’ waarin iedereen de kans krijgt ‘om een leven lang cultuur te beoefenen’.  

De aan de biologie ontleende metafoor van ‘ecosysteem’ suggereert effectieve wisselwerking en optimaal evenwicht tussen alle relevante onderdelen. Laat dat alles nou ver te zoeken zijn in de onoverzichtelijke manier waarop cultuureducatie in dit land momenteel geregeld is.  

Rollen en verantwoordelijkheden van de drie overheidslagen zijn er ondanks veel samenwerking steeds diffuser op geworden. In het onderzoek naar 10 jaar binnenschools cultuureducatiebeleid sprak bureau Oberon van een ‘complexe beleidsmix’ met ‘veel verschillende beleidsmaatregelen’ die hebben geleid tot ‘een breder en complexer pakket aan maatregelen met beperkte onderlinge samenhang’. Een rommeltje dus met tijdelijke subsidieregelingen op een te wankel fundament. 

Scheppen de nieuwe bestuurlijke afspraken de zo gewenste helderheid?  Het goede nieuws is dat alle overheden beloven zich in te zetten voor cultuurbeoefening in de meeste brede zin. En de problemen worden niet ontkend. In een gezamenlijke analyse onderkennen de overheden dat het aantal muziekscholen en centra voor de kunsten is gedaald. Ook zien ze dat het aantal ‘noodgedwongen’ zzp’ers toeneemt. Het ontbreekt aan goede en betaalbare huisvesting voor veel amateurkunstgroepen of erfgoedbeoefenaars. De regionale mogelijkheden binnen Nederland verschillen te sterk.  

Uitdagingen te over dus die de overheden met drie ‘kernambities’ gezamenlijk tegemoet willen treden. Naast (1) het al genoemde sterke ‘ecosysteem’ komt (2) ‘de beoefenaar centraal te staan’. En wordt (3) ‘cultuur verbonden met sociaal-maatschappelijke opgaven’.

Naast de aankondiging van een flinke reeks ‘verkenningen’ om de ambities aan te vatten draait het in het document vaak om de bevestiging van reeds bestaande afspraken, bijvoorbeeld in het kader van de Cultuurkaart en Cultuureducatie met Kwaliteit. Bij alle politieke en financiële onzekerheid kun je natuurlijk blij zijn dat overheden daar de komende jaren aan vast blijven houden.  

Vertegenwoordigers in het veld zijn enthousiast. Ryan Emmen, directeur van branchevereniging Cultuurconnectie, zegt in een reactie: ‘Een belangrijke stap is dat door deze afspraken de verantwoordelijkheid van overheden voor cultuureducatie wordt onderstreept, ondanks dat het geen wettelijke taak is.’

Het kost mij eerlijk gezegd moeite om even hard mee te juichen. Ik lees in de afspraken veel goede intenties maar ook vrijblijvendheid. Waar aan de ene kant door de overheden gezamenlijkheid wordt uitgedragen, raakt in de praktijk steeds verder zoek wie nu waar structurele verantwoordelijkheid voor draagt.  

‘Words, words, words’ riep Hamlet uit. Alsof er al niet genoeg vergaderdrukte is wordt nu een ‘landelijk strategisch overleg cultuurbeoefening’ aangekondigd. Vooral doorpraten dus. Onder andere over de vraag hoe na 2028 de opbrengsten van Cultuureducatie met Kwaliteit kunnen worden geborgd.  

Laten we het er maar op houden dat ik te pessimistisch ben. ‘Though this be madness, yet there is a method in it’, schreef Shakespeare ook.