Luister alle CultuurDeelJe-podcasts

Bekijk ons lobbyondersteuningsprogramma: CultuurDeelJe

Introductie
Lokale democratie
Digitale participatie
Wethouder cultuur
Cultuurnota tijdens de crisis
Contact houden met cultuurmakers
Steun voor ZZP’ers
Afsluiting

Bas Verberk
Welkom bij de CultuurDeelJe-podcast, een podcast van LKCA, waarin ik in gesprek ga met mensen in en rond de politiek. We zijn inmiddels allemaal gewend aan digitale overleggen, maar wat betekent dit voor de democratie. Ik ga daarover in gesprek met Frank Speel van de VNG en Sjoerd Feitsma, wethouder cultuur in Leeuwarden.

Mijn eerste gast is Frank Speel van de VNG, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. Welkom, Frank, fijn dat je er bent. Ik denk dat de mensen niet allemaal weten wat de VNG precies is. Kun je dat kort vertellen?

Frank Speel
Dank je wel, Bas. Bedankt ook voor de uitnodiging. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten is, zoals de naam al zegt, de vereniging waarin alle gemeenten samenwerken om zaken nog beter te kunnen inkopen en afstemmen. Ik vind het ook mooi van de VNG dat we goede voorbeelden op verschillende beleidsterreinen delen. Dat kan zijn het sociaal domein, cultuur, lokale democratie, zodat niet iedereen het wiel weer hoeft uit te vinden. Daarnaast heeft de VNG ook een belangrijke rol in de belangenbehartiging. Namens alle gemeenten voeren wij overleg en onderhandelen met het kabinet over vooral financiële tegemoetkomingen, over compensatie.

Bas Verberk
Waar houd jij jezelf zoal mee bezig binnen de VNG?

Frank Speel
Ik ben zelf programmamanager lokale democratie. Waar ik me mee bezighoud, is het adviseren van gemeenten. Dat betekent in de praktijk gemeenteraden en -besturen; hoe ze het best met bewoners, ondernemers en instellingen kunnen omgaan. Dus in dit geval ook met culturele instellingen. Hoe we daar zo goed mogelijk gebruik kunnen maken van die lokale democratie, die gemeenteraad, die er in iedere gemeente is.

Bas Verberk
Hoe doe je dat? Ga je gesprekken voeren met ambtenaren of maak je online lesjes? Hoe zorgen jullie ervoor dat die kennis verspreid wordt?

Frank Speel
Dat is een goede vraag. Het is eigenlijk heel verschillend. Wat we doen en wat we maken, zijn trainingen en opleidingen voor gemeenteraadsleden en ambtenaren. We brengen die ambtenaren en gemeenteraadsleden, maar ook wethouders, bij elkaar om ze in gesprek te laten gaan over hoe het bij hen in de gemeente gaat, om goede voorbeelden te delen. Maar het kan ook zijn, als ze ergens tegenaan lopen of een slecht voorbeeld hebben als iets niet goed werkt, dat ze daar dan over spreken. Dat doen we vanuit het hoofdkantoor in Den Haag, maar eigenlijk zijn we het liefst bij de gemeente op locatie om daar het verhaal te horen en de situatie te zien. Juist ook ter plekke. Er zijn 355 gemeenten, je hebt verschillende regio’s, verschillende provincies, en daar spelen allemaal weer andere zaken. Ik vind dat zelf ook een van de mooiste dingen van mijn functie bij de VNG, dat ik veel onderweg ben. Nu werk ik al weken thuis, zoals zovelen, maar normaal gesproken ben ik veel in het land.

Bas Verberk
Dat wilde ik net vragen; ik hoor jou een paar keer zeggen: bij elkaar brengen van partijen en we zijn het liefst ter plekke, maar dat is in de huidige situatie ingewikkeld de afgelopen weken. Kun je vertellen hoe je toch nog bereikt dat partijen elkaar weten te vinden, dat je informatie kan ophalen, dat die besluitvorming doorgaat, zonder dat je bij elkaar komt, en het uitwisselen van kennis kunt organiseren?

Frank Speel
Bij elkaar komen en vergaderen kan de afgelopen weken niet meer fysiek. Je kunt zien dat we inmiddels allemaal ervaring hebben met digitale hulpmiddelen, vergadersystemen, beeldbellen, zoals we nu ook met elkaar in verbinding zijn. Je ziet dat er systemen zijn om dat te ondervangen, waarbij het gesprek wel kan plaatsvinden. Maar we ervaren allemaal dat we de ontmoeting, waar het uiteindelijk ook om gaat, dat je elkaar kunt zien, op locatie kunt kijken, nu echt missen. Maar ook het gesprek bij de koffieautomaat of in de wandelgangen, dat je mensen in de ogen kunt kijken en kunt doorvragen. Gelukkig zijn er veel digitale systemen, zodat heel veel zaken, onder andere met de gemeenteraden, doorgaan, maar het is wel veel zakelijker. Ik merk zelf ook dat als je inbelt, het meteen to the point is. Er is weinig tijd om aan elkaar te besteden. Dat vind ik wel een gemis.

Bas Verberk
Wat zijn de gevaren daarvan voor de lokale democratie?

Frank Speel
De gevaren die er in feite zijn… We hebben de afgelopen maanden gezien dat er gelukkig wel vergaderd wordt. Het ministerie van Binnenlandse Zaken heeft ook een tijdelijke wet gemaakt, waardoor ook de besluitvorming mogelijk is. Dus je kunt wel vergaderen en besluiten, maar het risico is dat het echte debat niet gevoerd wordt. Een ander risico is dat belangrijke besluiten worden uitgesteld en dat de lokale democratie of de manier waarop je bewoners of culturele instellingen kunt bevragen en met ze in gesprek kunt gaan, niet gebeurt en uitgesteld wordt.

Bas Verberk
Heb je ook voorbeelden van gemeenten die creatieve oplossingen hebben gevonden om toch nog culturele instellingen te betrekken of besluitvorming te laten doorgaan?

Frank Speel
Ja. Gelukkig hadden veel gemeenteraden ook al voor coronatijd digitale vergadersystemen. Ook al kwamen ze in de raadszaal bij elkaar, het werd ook vaak uitgezonden, zodat mensen het vanuit thuis konden zien. Je ziet dat die basis infrastructuur nu gebruikt wordt om digitaal te vergaderen en ook om van de gemeenten te zijn, vergaderen en besluiten digitaal. Dat is wel altijd spannend, want het is juist de bedoeling om stemmingen in een gemeenteraad persoonlijk te laten zijn. Als er nu gestemd wordt, moet je ervoor zorgen dat mensen in beeld zijn en dat je kunt zien wie er heeft gestemd. Dat is om te voorkomen dat mensen daar misbruik van maken. Tegelijkertijd zie je ook dat mensen moeten wennen aan het digitaal vergaderen, zoals vorige week een gemeente die een inbellink voor een vergadering op de website had gezet. Toen heeft iemand daar misbruik van gemaakt, maar in veel gevallen gaat dat heel goed en zijn we digitaal vaardig. Ook kijken we praktisch hoe we via de bestaande systemen kunnen uitzenden en mensen laten inspreken, zodat het zo goed als mogelijk door blijft gaan.

Bas Verberk
Je hebt natuurlijk als volksvertegenwoordiger ook behoefte aan je netwerk, zodat je input kan ophalen. Normaal gesproken kom je op bijeenkomsten of borrels of een opening en kun je daar in gesprek gaan. Heb je nog tips voor volksvertegenwoordigers hoe je in contact kunt blijven met je netwerk?

Frank Speel
Ja, die heb ik zeker. Iedereen heeft het in de gaten; het is niet alleen een bijzondere tijd met corona, maar we hadden al dat gemeenten financieel in zwaar weer zaten en dat er financiële problemen waren. Die worden nu door corona alleen maar versterkt, dus je ziet nu heel veel gemeenten worstelen waar ze geld vandaan moeten halen of waarop ze moeten bezuinigen om de begroting sluitend te krijgen. Dan zie je twee dingen. Dat door de VNG bij het kabinet wordt aangeklopt van: help nu de gemeenten, want we hebben echt een probleem. Maar tegelijkertijd moet de afweging waar het geld naartoe gaat, altijd lokaal gemaakt worden. Ik ben zelf ook raadslid en wethouder geweest in de gemeente Zoetermeer. Mijn advies zou zijn: zorg ervoor dat je als culturele instelling juist nu contact houdt met die gemeenteraadsleden of die wethouder. Ik zag ook een aantal goede voorbeelden in het land waarbij de burgemeester samen met een wethouder op werkbezoek gaat bij een culturele instelling. Dus maak op dit moment gebruik van de tijd en ruimte die mensen hebben omdat ze niet meer hoeven te reizen, om mensen juist nu op locatie uit te nodigen. Ik begrijp dat dat op anderhalve meter moet en soms ingewikkeld is of dat ze dat niet durven, maar ik zie ook goede voorbeelden in het land waarbij juist nu culturele instellingen en andere organisaties gebruikmaken van het moment om mensen bij henzelf uit te nodigen.

Bas Verberk
Een waardevolle tip, denk ik. Een laatste vraag nog. Vanaf 1 juli is de verwachting dat er misschien weer bijeenkomsten met 100 personen kunnen plaatsvinden. Betekent dat dat ook raadsvergaderingen en dergelijke vanaf 1 juli weer fysiek gaan plaatsvinden?

Frank Speel
Wat we verwachten is dat we nog even… Die tijdelijke wet om digitaal te vergaderen en besluiten geldt in ieder geval tot 1 september. Waar we de komende tijd extra aandacht aan willen geven, is digitale participatie. Hoe kunnen we bewoners en organisaties echt betrekken? Hoe kunnen we ze laten meedenken, bijvoorbeeld via stemapps. Dat is een afweging die lokaal gemaakt wordt om ervoor te zorgen dat we de digitale hulpmiddelen die er zijn, veel meer gaan inzetten. We proberen ook gemeenten daartoe uit te nodigen, om daar nog steeds gebruik van te maken. Tegelijkertijd zie je dat een aantal gemeenten die een groot stadhuis hebben of een heel belangrijk onderwerp gaan bespreken, zoals de nieuwe cultuurnota of de financiële kaders voor het komende jaar, liever in een sporthal gaan zitten, waarbij ze die anderhalve meter kunnen waarborgen maar elkaar wel kunnen zien, dan digitaal vergaderen. Dat is iedere keer een afweging. Je zult begrijpen dat als je in de gemeenteraad een ouder of kwetsbaar raadslid hebt, die zich daar niet veilig bij voelt, dan heb je een probleem als je fysiek vergadert. Als je digitaal vergadert, kan iedereen wel meedoen. Dus dat is wel een ingewikkelde zaak. Eigenlijk verwachten we dat de komende maand steeds meer gemeenteraden weer fysiek gaan vergaderen, dus echt bij elkaar komen, maar wel met anderhalve meter ruimte ertussen. Onze verwachting is, door de gesprekken die VNG heeft met gemeenteraadsleden, dat we ook in de toekomst gebruik zullen blijven maken van de digitale instrumenten die er zijn, om iedereen nog makkelijker in staat te stellen om mee te praten en mee te beslissen uiteindelijk.

Bas Verberk
We zijn benieuwd naar de ontwikkelingen de komende periode en misschien wel komende jaren. Ik wil jou vast bedanken voor je bijdrage.

Frank Speel
Graag gedaan. Nog een laatste oproep: als je contact zoekt met gemeenteraadsleden, fracties, wethouders of een burgemeester, probeer dan te bedenken wat je drie belangrijkste punten zijn, zodat je heel concreet iets kan vragen of meegeven. Het is belangrijk dat je je verplaatst in een raadslid of wethouder. Die wil graag weten wat er concreet nodig is, dus maak je vraag zo helder en duidelijk mogelijk. En probeer, dat is ook belangrijk, of je met andere culturele instellingen in je gemeente kunt samenwerken. Ook al lijkt het soms je concurrent, als je kunt samenwerken ben je veel krachtiger en dan kun je je stem nog luider laten horen. Heel veel succes daarmee.

Bas Verberk
Mijn tweede gast van vandaag is Sjoerd Feitsma. Sjoerd is wethouder cultuur in Leeuwarden namens de PvdA. Sjoerd, welkom, fijn dat je mee wilt werken. Hoe gaat het thuiswerken voor jou als wethouder cultuur?

Sjoerd Feitsma
Het is half thuiswerken en half toch nog op kantoor. Dat kan bij ons ook wel, omdat heel veel mensen op dit moment niet op kantoor werken. Dus dan zit ik daar af en toe wel. Dan kun je mensen wel wat ontwijken maar soms ook wel fysiek vergaderen. Dan gaan we gewoon in wat grotere ruimtes zitten dan normaal. Op zich werkt het thuiswerken eigenlijk best goed als je Zoommeetings hebt of via MS Teams, zoals we bij de gemeente doen. Het werkt zakelijk ook wel snel, maar ik vind het wel lastig en vervelend als ik gesprekken heb met mensen die ik nog niet ken. Dan merk je dat er geen eerder persoonlijk contact is geweest en dat bouw je via een schermpje gewoon niet op. Mensen die ik al lang ken en interne portefeuille-overleggen met ambtenaren bijvoorbeeld gaan wel prima.

Bas Verberk
Merk je dat al die werkzaamheden gewoon doorgaan? Dat je alles wat je voor de crisis deed nu kan blijven doen?

Sjoerd Feitsma
Er liggen wel degelijk wat zaken stil bij ons. Dat zijn zaken die te maken hebben met de financiën. Ik heb naast cultuur ook de portefeuille financiën. Wij hadden als gemeente eigenlijk gepland om nu, dit voorjaar, met elkaar te kijken naar de voortgang van het collegeprogramma en onze financiële positie. Dat had voornamelijk te maken met de decentralisaties in de zorg, waardoor de gemeenten heel veel moeten bezuinigen, met name de wat grotere gemeenten. Dat hebben we allemaal uitgesteld tot het najaar, omdat het nu geen zin heeft, omdat we nu niet kunnen berekenen wat er over ons heen gaat komen in financiële zit. Want alles wordt geraakt in de samenleving. Dat betekent dat je als gemeente financieel wordt geraakt op allerlei fronten. Dus dat ligt stil. Aan de andere kant gaan andere dingen die beleidsmatig zijn of minder gevoelig voor corona wel gewoon door.

Bas Verberk
Ik hoor dat je een aantal dingen vooruitschuift. Nu waren jullie bezig met een nieuwe nota voor cultuur voor de komende vier jaar. Is dat iets wat gewoon door kan gaan of schuift dat ook vooruit?

Sjoerd Feitsma
De definitieve besluitvorming is wel uitgesteld tot na de zomer, dat betekent dat de raad pas kan gaan stemmen over de nieuwe cultuurvisie in oktober, denk ik. Dat is op zich wel jammer. Maar het ligt niet helemaal stil; ik heb volgende week een zogenaamde bijpraatsessie met de raad, digitaal waarschijnlijk, om ze mee te nemen in de hoofdlijnen van de visie. De reden om het uit te stellen is dat we daar ook wat nieuwe plannen in hadden, ambities, en die kosten geld. Omdat we dit voorjaar geen financiële discussie met elkaar hebben, kun je dat deel van de cultuurvisie ook niet bespreken. Dat is dus het stukje dat tot na de zomer wordt uitgesteld en dat is wel heel erg zonde.

Bas Verberk
Ik kan me ook voorstellen dat je plannen maakte in zo’n cultuurnota voordat de crisis uitbrak, en dat, als je het nu nog een keer leest, niet weet of dit binnenkort wel weer mogelijk gaat zijn. De toekomst is nog onzeker. Moet je dan weer helemaal opnieuw beginnen of kun je toch met zo’n plan aan de slag?

Sjoerd Feitsma
Met de visie die wij geschreven hebben, kun je wel aan de slag. Het was een beschrijving van de huidige situatie, een ambitiedocument dat voortborduurt op het feit dat Leeuwarden, Friesland, in 2018 culturele hoofdstad van Europa is geweest. Dus daar zit een stuk legacy in. Het loopt ook niet vier jaar maar acht jaar, dus we hebben onszelf best lang de tijd gegeven om die doelen te behalen. Dat heeft ook te maken met het feit dat ook voor corona de financiële positie van de gemeente niet al te florissant was vanwege die decentralisaties in de zorg. Dus wij hebben eigenlijk stapsgewijs voor de komende vier, vijf, zes jaar investeringsplannen in de cultuurnota gezet op basis van nieuw beleid. Dat hoeft niet per se te vertragen vanwege corona, maar het hangt er natuurlijk wel vanaf hoe lang we hier nog mee zitten. Als het nog een halfjaar duurt, zou je de cultuurnota zo door kunnen zetten, maar als we te maken krijgen twee, drie theaterseizoenen lang met een nieuwe manier van elkaar ontmoeten, minder mensen in een zaal, dan heeft dat deel van de nota geen waarde meer en moet je dat herschrijven.

Bas Verberk
Die ruimte is er dan ook; dat kun je nog doen halverwege zo’n nota?

Sjoerd Feitsma
We hebben bewust gekozen voor een langjarige visie, zodat je ook kunt inspringen op nieuwe ontwikkelingen. Ik moet wel zeggen, bij het schrijven van de nota – want we hebben ongeveer een week voordat we de persconferentie van de minister-president hadden de route gepresenteerd – hadden we wel andere veranderingen voor ogen. Meer positieve veranderingen. Maar goed, dit is nu de realiteit en je ziet dat de makers maar ook theaters er behoorlijk mee worstelen. Dus het is even de vraag hoe dat financieel landt in het culturele veld.

Bas Verberk
Ik ben benieuwd hoe je in een tijd als deze toch contact houdt met al die cultuurmakers in je eigen gemeente en die verhalen ophaalt waar ze tegenaan lopen en je beleid daarop afstemt. Je noemde al via de webcam en dergelijke, maar toch, hoe doe je dat?

Sjoerd Feitsma
Wij hebben als gemeente meteen het weekend nadat Nederland in een halve lockdown ging een enquête uitgestuurd onder alle instellingen, met het verzoek om het vooral ook door te zetten binnen hun netwerk. Die enquête is ook bij heel veel makers en zzp’ers terechtgekomen, naar voorbeeld van de gemeente Groningen, die dat op hetzelfde moment gedaan heeft. We hebben als twee steden die enquête ook als eerste afgerond en kregen toen al een beeld, dat nu ook landelijk gedeeld wordt. Je hebt ongeveer 60 65% die werkzaam is als zzp’er en uit de cijfers kwam heel snel naar voren dat daarvan zo’n 30% al in acute betalingsproblemen zat. Als het gaat om de instellingen die de meeste schade lijden, dan konden we dat herleiden naar instellingen die een groot eigen verdienvermogen hebben. Dus die heel erg afhankelijk zijn van ticketsales, drank- en baromzet, maar bijvoorbeeld ook, als het gaat om schouwburgen, de meer zakelijke dingen die ze organiseren, zoals congressen. Dat is natuurlijk teruggegaan naar nul. Voor de meeste schouwburgen geldt dat ze voor zo’n 30% afhankelijk zijn van subsidies en 70% zelf binnen moeten halen. Die 70% is er niet meer. Dat beeld dat wij toen kregen, kun je een-op-een kopiëren op het land.

Bas Verberk
Er is landelijk natuurlijk wel een noodpakket gekomen, een deel daarvan is voor gemeenten, ook vanuit de compensatie voor gemeenten. Daar zit ook een deel voor cultuur, rond de 60 miljoen, uit mijn hoofd. Maar er nog iets wat je als gemeente lokaal nog extra kunt doen?

Sjoerd Feitsma
Wat wij gedaan hebben, en dat heeft het rijk overigens ook zo veel mogelijk gedaan, is heel coulant omgaan met de subsidies die we reeds hadden verstrekt. Dat betekent dat we bijvoorbeeld bij festivals die gepland stonden dit jaar, niet moeilijk gaan doen als er geen prestatie geleverd is, met andere woorden: als het festival er niet is. Dus wij krijgen alle ruimte om de kosten die ze gemaakt hebben, af te trekken van de subsidie die wij hen gegeven hebben en hoeven ze alleen maar terug te betalen wat echt niet uitgegeven is. Op dit manier krijgen wij wat geld binnen om anderen in de cultuursector te helpen. Die berekeningen worden nu gemaakt; dat inzicht hebben we nog niet helemaal. Dus dat zijn zaken die we gedaan hebben. In Leeuwarden hebben we dat niet gedaan, want het was hier niet nodig, maar wat je ook zou kunnen doen als gemeente is coulant zijn met de huur of de huur kwijtschelden. Dat is vanuit de gemeenten wel ingezet. Wat we ook proberen te doen, is toch doorgaan met opdrachten die je verstrekt als gemeente, ook aan de culturele sector. Dat is breder dan alleen de culturele sector, maar wel zorgen dat wat je toch al moet doen als gemeente, het kan een opdracht zijn aan een kunstenaar, dat dat gewoon doorgaat, zodat die persoon betaald wordt.

Bas Verberk
We hebben onlangs in het nieuws gelezen dat jij als wethouder in Leeuwarden gaat vertrekken, omdat je directeur wordt van het Platform ACCT; dat gaat over de arbeidsmarkt voor de culturele creatieve sector. Veel van deze maatregelen gaan natuurlijk vooral op voor de instellingen en organisaties en het Platform waar jij directeur van wordt zet zich ook wel in voor de arbeidsmarkt van de zzp’er misschien. Hoe kun je die helpen in deze situatie, want die hebben weinig baat bij de steun van de infrastructuur?

Sjoerd Feitsma
Dat klopt, het Platform gaat in principe over de hele sector en een belangrijk onderdeel van die sector is natuurlijk het hoge percentage dat als zelfstandige werkt, dus de zzp’ers. Ik denk dat deze crisis duidelijk maakt dat het alleen maar relevanter geworden is om ervoor te zorgen dat ten eerste het verdienvermogen van die sector verstevigd wordt, dat mensen zich goed kunnen ontwikkelingen zodat ze klaar zijn voor dit soort crisissituaties. Maar ook dat je als opdrachtgever, dat kunnen bijvoorbeeld de overheid of private opdrachtgevers zijn, goed betaalt voor het werk wat geleverd wordt. Een paar jaar geleden heeft de SER daarin een belangrijk onderzoek gedaan met de Raad voor Cultuur en daaruit blijkt dat dat in Nederland niet het geval is. Op het moment dat dat wel het geval was geweest, hadden die zzp’ers, als je je daarop wilt concentreren, waarschijnlijk wat grotere buffers gehad en wat niet 30% van die zzp’ers binnen twee weken al – fictief – omgevallen.

Bas Verberk
Oké. Ik heb nog een laatste vraag. Het werd net duidelijk dat de cultuurnotabesluitvorming in Leeuwarden opschuift naar het najaar. Stel nou dat er hele betrokken burgers zijn, of instellingen of makers in Leeuwarden die graag nog invloed willen uitoefenen, die zich met die besluitvorming willen bemoeien. Hoe ziet dat proces eruit en hoe kunnen ze dat volgen en beïnvloeden?

Sjoerd Feitsma
Wat nu nog kan, is dat je aanschuift bij de bespreking die we dan hopelijk fysiek hebben, met mijn opvolger, in het najaar in de gemeenteraad in Leeuwarden. We hebben al een heel traject achter de rug, waarbij inwoners konden meespreken. Er zijn vijf of zes sessies georganiseerd en inloopavonden, waarbij inwoners langs konden komen om aan te geven wat zij graag terug willen zien in de cultuurvisie. In principe is het culture veld, maar ook ondernemers en inwoners, al intensief betrokken geweest bij de totstandkoming van de visie. Dat proces heeft de afgelopen anderhalf jaar, zo’n beetje na afloop van het culturele hoofdstad-jaar in Leeuwarden, al plaatsgevonden. Maar mocht je nog informatie kwijt willen, dan kan dat zeker. Dat kan bijvoorbeeld door deel te nemen aan, zoals het bij ons in Leeuwarden heet, een politiek podium; dat is een gesprek met de gemeenteraad.

Bas Verberk
Ik wil jou hartstikke bedanken voor je deelname aan deze podcast. Veel succes met alle perikelen rond corona en eventueel al met je nieuwe baan straks.

Sjoerd Feitsma
Dank je wel, jij ook succes.

Bas Verberk
Bedankt voor het luisteren naar de CultuurDeelJe-podcast. Tot de volgende keer.